Drobnoustroje zasiedlające przewód pokarmowy stanowią niezmiernie zróżnicowaną mikroflorę, której liczebność wynosi około 1000 gatunków. Mimo ciągłego doskonalenia wiedzy na temat tego ekosystemu nadal nie udało się zidentyfikować w warunkach ex vivo około 50% z nich.
Kolonizacja bakteryjna jest obserwowana praktycznie w każdym odcinku przewodu pokarmowego, jednakże jej stopień jest zróżnicowany. W jamie ustnej i gardle występuje dość liczna grupa bakterii, zarówno tlenowych jak i beztlenowych. Z kolei w stanie zachowanej homeostazy, w okolicach przełyku i żołądka drobnoustroje występują przejściowo, pochodząc ze spożywanych pokarmów, jamy ustnej czy gardła. Nie są w stanie trwale skolonizować żołądka ze względu na niekorzystne warunki tam panujące. Nieliczne występujące tu bakterie to w większości fakultatywne beztlenowce, takie jak Staphylococcus, Streptococcus, Enterococcus oraz Lactobacillus w ilości około 103 – 104 CFU (ang: Colony Forming Units – jednostki tworzące kolonie)/g. Jelito cienkie, zwłaszcza w początkowym odcinku, również nie jest optymalną niszą dla większości drobnoustrojów (sok trzustkowy, żółć, silne ruchy perystaltyczne). Skład mikroflory jest zbliżony do występującego w żołądku.
W jelicie krętym panują natomiast warunki bardziej sprzyjające rozwojowi mikrobiontów. Stałą florę tworzą bakterie z grupy coli, obligatoryjnie Clostridium, Bifidobacterium i inne. Ilość drobnoustrojów na gram kału oscyluje w granicach 106 – 107 CFU i są to w większości bakterie należące do grupy Gram – dodatnich. Najliczniejsza mikroflora jelitowa zasiedla środowisko jelita grubego (1011 – 1012 CFU/g kału), dzięki obojętnemu pH oraz spowolnieniu perystaltyki jelit. Skład bakteryjny jelita grubego jest silnie zróżnicowany i składa się z przede wszystkim z Gram – dodatnich i Gram – ujemnych bakterii beztlenowych. Jest to najbogatszy i najliczniejszy ekosystem mikrobiontów w organizmie. Mimo znacznej różnorodności gatunków, tylko około 40 % z nich stanowi mikroflorę dominującą. Do grupy tej należą rodzaje Bifidobacterium, Bacteroides, Escherichia, Eubacterium, Enterococcus, Lactobacillus czy Clostridium.
Mikroflora jelita grubego stanowi tzw. florę autochtoniczną, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu, pełniąc funkcję ochronną, odżywczą oraz trawienną. Drobnoustroje jelitowe odgrywają olbrzymią rolę w eliminacji patogenów z ustroju poprzez zdolność do wytwarzania licznych substancji o aktywności antagonistycznej (nadtlenek wodoru, kwasy organiczne, diacetyl, związki systemu peroksydazy, bakteriocyny). Poprzez konkurencję o niszę, pokarm, miejsce wiązania do nabłonka (tzw. inhibicja kompetytywna) redukują możliwość kolonizacji środowiska jelit przez drobnoustroje niepożądane. Mikroorganizmy te wytwarzają również witaminy (K, witaminy z grupy B) i biorą udział w procesach rozkładu resztek pokarmowych. Powstające w następstwie trawienia związki pełnią funkcję odżywczą i stymulującą rozwój nabłonka jelitowego, hepatocytów oraz tkanek obwodowych, korzystnie wpływają na metabolizm glukozy i lipidów oraz regulują gospodarkę mineralną jonów wapnia, magnezu i żelaza. Mikroflora autochtoniczna stymuluje ponadto układ odpornościowy przewodu pokarmowego, utrzymując go w stanie gotowości do „obrony” przed patogenami (2). Specyficzna tolerancja układu immunologicznego przewodu pokarmowego w stosunku do mikroflory jelitowej jednoznacznie wskazuje na ważną i wszechstronną rolę jaką drobnoustroje te pełnią w utrzymaniu homeostazy organizmu. Wiele z funkcji pełnionych przez florę autochtoniczną przypisuje się bakteriom probiotycznym.
Dr n. biol. med. Patrycja Szachta
Stopień doktora nauk biologicznych uzyskała w trakcie studiów doktoranckich w Klinice Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Autorka licznych publikacji medycznych w czasopismach polskich i zagranicznych oraz rozdziałów w monografiach naukowych. Dyrektor ds. naukowych w Centrum Medycznym Vitaimmun. Posiada wieloletnie praktyczne i teoretyczne doświadczenie z zakresu utajonych nadwrażliwości pokarmowych oraz zaburzeń mikroflory jelitowej.
Pełna publikacja dostępna poniżej:
