Zespół metaboliczny jest złożonym zbiorem czynników ryzyka, związanych z otyłością, nieprawidłowym metabolizmem glukozy, nadciśnieniem tętniczym i zaburzeniami lipidowymi. To stan, który zwiększa ryzyko chorób serca, udaru mózgu oraz cukrzycy typu 2. Jego przyczyny związane są m.in. z brakiem aktywności fizycznej, niezdrową dietą i genetyką. Sprawdź i dowiedz się więcej o zespole metabolicznym – jego przyczynach, objawach i sposobach leczenia.
Sprawdź również: Łuszczyca – czy problem może leżeć w jelitach?
Dowiedz się więcej: Testy na nietolerancje pokarmowe – który wybrać?
Spis treści
Zespół metaboliczny – co to jest?
Pierwsze doniesienia na temat badań nad zaburzeniami o charakterze metabolicznym sięgają XVII wieku. Intensywny rozwój w tym zakresie nastąpił w XX wieku, kiedy to badacze poprzez kolejne spostrzeżenia dokonywali modyfikacji w terminologii i patogenezie tej jednostki chorobowej.
Zespół metaboliczny charakteryzuje otyłość centralna przy jednoczesnym zaburzeniu metabolizmu węglowodanów i tłuszczów i nieprawidłowym ciśnieniu tętniczym, które stanowią istotne ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 oraz chorób układu sercowo-naczyniowego. Niestety – zjawisko to w ostatnich latach jest jednym z większych problemów zdrowia publicznego na świecie. Częstość występowania w Polsce wynosi ponad 20% i zwiększa się wraz z wiekiem. Bardzo niepokojącym jest fakt, że występuje coraz częściej u dzieci i młodzieży.
Wejdź: Celiakia – co to za choroba?
Jakie są przyczyny zespołu metabolicznego?
Nieprawidłowy sposób żywienia w sposób bardzo wyraźny koreluje z progresją zespołu metabolicznego. Nadwyżka energetyczna, wysoka zawartość tłuszczów, szczególnie nasyconych i węglowodanów prostych oraz soli wpływa na pogorszenie wyników uzyskanych w badaniach antropometrycznych, laboratoryjnych i ciśnienia tętniczego.
Co z mikroflorą jelitową? Wśród mechanizmów łączących zaburzenia składu i aktywności mikroflory z rozwojem chorób metabolicznych wymienia się:
– deregulację przemian energetycznych,
– utratę integralności błony śluzowej jelit prowadzącą do endotoksemii i stanu zapalnego,
– zmianę metabolizmu kwasów żółciowych i sygnalizacji receptora farnezoidowego X,
– wpływ metabolitów bakteryjnych (SCFA, TMAO, LPS) na regulację kluczowych szlaków metabolicznych.
Jednym z czynników wpływających niekorzystnie na stan mikrobioty jelitowej, czyli rozwój dysbiozy jelitowej jest dieta zachodnia, charakteryzująca się wysokim stopniem przetworzenia i dużą podażą energii.
Znajduje się w niej wysoka ilość białka pochodzenia zwierzęcego, kwasów tłuszczowych nasyconych oraz węglowodanów prostych, przy jednocześnie niskiej podaży błonnika pokarmowego, choliny i kwasu foliowego.
Więcej na: Mikroflora jelitowa – co to jest?
Czy dieta ma wpływ na rozwój zespołu metabolicznego?
Wśród czynników predysponujących do występowania zespołu metabolicznego wyróżnia się nieprawidłowy sposób żywienia, dlatego profilaktyka i leczenie stanowią duże wyzwanie szczególnie dla dietetyków.
Niezbędne jest wprowadzenie odpowiedniego postępowania żywieniowego, a dietoterapia powinna być zatem ważnym elementem pracy z pacjentem. Podstawą terapii w leczeniu dietetycznym jest deficyt energetyczny, ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych i węglowodanów prostych.
Istotnym elementem jest również zwiększenie podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, szczególnie z rodziny n-3 i n-6 przy zachowaniu ich odpowiedniego stosunku. Specjalista ds. żywienia musi uwzględnić także prawidłowe zbilansowanie zawartości białka, węglowodanów i tłuszczów oraz witamin i składników mineralnych.
Przeczytaj: Low FODMAP – jak to ugryźć?
Zalecamy także wykonanie testów na nadwrażliwości pokarmowe IgA i IgG zależne, będące częstą jedną z przyczyn problemów z nadmierną masą ciała. Przyczyną niepożądanych reakcji na pokarm jest uszkodzenie integralności bariery jelita cienkiego. Dochodzi do rozwinięcia „jelita przesiąkliwego”, a w konsekwencji spożywany pokarm może przenikać do układu krwionośnego oraz nadmiernie aktywizować układ immunologiczny, stając się przyczyną rozwoju stanu zapalnego.
Uważa się, iż nadwadze i otyłości towarzyszy chroniczny stan zapalny. Wykonanie badania FoodScreen umożliwia pacjentowi identyfikację alergizujących pokarmów, a dietetykowi wdrożenie celowanej diety eliminacyjno – rotacyjnej z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjenta.
Sprawdź: Nadwaga a problemy z jelitami – czy mają związek?
Jakie testy wykonać w celu diagnostyki zespołu metabolicznego?
Proces diagnostyczny najczęściej rozpoczyna pomiar obwodu talii. Rozpoznanie zespołu metabolicznego wymaga bowiem stwierdzenia otyłości brzusznej. Wartości graniczne obwodu talii wynoszą w populacji Europejskiej:
– dla kobiet ≥ 80 cm
– dla mężczyzn ≥ 94 cm.
Dodatkowo u pacjenta trzeba stwierdzić współistnienie co najmniej dwóch z czterech wymienionych poniżej nieprawidłowości:
– trójglicerydy ≥ 150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub leczenie dyslipidemii,
– HDL cholesterol < 40 mg/dl (1,03 mmol/l) mężczyźni, < 50 mg/dl (1,29 mmol/l) kobiety, lub leczenie dyslipidemii,
– ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego,
– glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2.
Sprawdź również: Nietolerancja fruktozy – jakie są przyczyny, objawy i leczenie?
Leczenie zespołu metabolicznego
Zasadniczym celem leczenia chorych z zespołem metabolicznym powinno być zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2, miażdżycy oraz ich groźnych powikłań sercowo-naczyniowych lub przynajmniej zmniejszenie ryzyka wystąpienia tych zdarzeń.
Leczenie dietetyczne stanowi nadrzędną rolę w leczeniu zespołu metabolicznego. W przypadku zespołu metabolicznego bardzo ważna jest interwencja niefarmakologiczna – redukcja masy ciała, aktywność fizyczna i wprowadzenie odpowiedniego modelu żywieniowego do swojego codziennego życia.
Zmiany te powinny odbywać się stopniowo, a ich tempo powinno być dostosowane do rodzaju zaburzeń i indywidualnych możliwości. Efektem tych działań powinny być: redukcja masy ciała, obniżenie ciśnienia tętniczego i poprawa wyników badań laboratoryjnych. Jeżeli cel ten nie zostanie osiągnięty, trzeba dodatkowo wdrożyć leczenie farmakologiczne, a w skrajnych przypadkach (np. otyłości olbrzymiej) – rozważyć leczenie chirurgiczne.
Wejdź na: Zespół chronicznego zmęczenia – co to jest?
Warto także wprowadzić celowaną suplementację probiotyczną celem przywrócenia równowagi bakteryjnej (eubiozy). Zdrowa mikroflora jelitowa ma bowiem kluczowe znaczenie dla prawidłowej funkcji metabolicznej oraz zachowania stanu homeostazy. Co więcej – udowodniono także skuteczność suplementacji bakteriami probiotycznymi w aspekcie obniżenia wartości ciśnienia tętniczego krwi, jak również stężenia cholesterolu LDL w surowicy krwi.
Probiotykoterapia powinna być zaplanowana i efektywna – należy więc pamiętać o szczepozależności i suplementować konkretne szczepy probiotyczne. Najlepszym rozwiązaniem jest zbadanie mikroflory jelitowej i przygotowanie schematu suplementacji na podstawie wyniku tego badania oraz stanu klinicznego pacjenta.
Zespół metaboliczny – podsumowanie
Jak szacuje Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością, co piąty Polak ma zespół metaboliczny. Z uwagi na dużą śmiertelność spowodowaną skutkami tego zespołu oraz zwiększającą się liczbę osób otyłych, należy zdecydowanie starać się wprowadzać jak najwięcej działań prewencyjnych, a także wykorzystywać zbilansowane i zdrowe odżywianie i odpowiednią suplementację jako najskuteczniejszą formę prewencji.
Bibliografia:
- Niezgódka, Alina, Angelika Kargulewicz, and Ewelina Swora-Cwynar. „Leczenie dietetyczne zespołu metabolicznego na podstawie opisu przypadku.” Forum Zaburzeń Metabolicznych. Vol. 8. No. 3. 2017.
- Tatoń, Jan, Małgorzata Bernas, and Zofia Szczeklik-Kumala. „Zespół metaboliczny.” Przewodnik Lekarza/Guide for GPs 4.5 (2007).
- Komperda, Joanna, et al. „Zespół metaboliczny: przegląd piśmiennictwa.” Problemy Nauk Stosowanych 2 (2014).
- Kramkowska, Marta, and Krystyna Czyżewska. „Zespół metaboliczny—historia, definicje, kontrowersje.” Forum Zaburzeń Metabolicznych. Vol. 5. No. 1. 2014.
- Moszak, Małgorzata, and Paweł Bogdański. „Probiotykoterapia w zespole metabolicznym.” Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 15. No. 1. 2021.
- Drzycimska-Tatka, Bogumiła, Angelika Drab-Rybczyńska, and Jerzy Kasprzak. „Zespół metaboliczny-epidemia XXI wieku.” Hygeia Public Health 46.4 (2011): 423-430.
- Pawłowska, Justyna, Jacek M. Witkowski, and Ewa Bryl. „Zespół metaboliczny-rys historyczny i współczesność.” Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 3. No. 3. 2009.
