Probiotykoterapia bije rekordy popularności zarówno w aspekcie profilaktyki jak i wspomagania leczenia wielu chorób. Dotychczas probiotyki znalazły zastosowanie w chorobach i zaburzeniach przewodu pokarmowego, alergiach, chorobach autoimmunizacyjnych, leczeniu otyłości, depresji czy problemie nawracających infekcji. Od niedawna badana jest również możliwość zastosowania probiotyków w profilaktyce chorób jamy ustnej a mianowicie próchnicy zębów, grzybicy, halitozie czy chorobach przyzębia. Czy probiotyki mogą zatem zapobiegać chorobom jamy ustnej?
Spis treści
Czym są probiotyki i jak działają?
Zgodnie z definicją, probiotyki to żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny efekt zdrowotny. Dotychczas znane, główne mechanizmy działania probiotyków takie jak eliminacja i hamowanie wzrostu mikroorganizmów patogennych (na drodze konkurencji o miejsca receptorowe oraz wytwarzania metabolitów o aktywności przeciwbakteryjnej) oraz stymulacja swoistej i nieswoistej odpowiedzi immunologicznej poprzez aktywację limfocytów T i wytwarzanie cytokin, dają możliwość skutecznego zastosowania prozdrowotnych bakterii również w problemach stomatologicznych [1,2].
Czym jest próchnica i jaki ma związek z bakteriami?
Udowodniono, iż nadmierna ilość biofilmu bakteryjnego o nieprawidłowym składzie może być przyczyną powstawania próchnicy. Próchnica zębów jako choroba infekcyjna jest procesem wywołanym przez działanie drobnoustrojów na dostarczane z dieta, a następnie fermentowane węglowodany. Podaż produktów spożywczych zawierających dużą ilość węglowodanów powoduje szybki spadek pH płytki nazębnej. Niskie pH ułatwia sprawne namnażanie bakterii, szczególnie streptokoków z grupy mutans w głównej mierze odpowiedzialnych za rozwój próchnicy. Zgodnie z tzw. hipotezą ekologicznej płytki, próchnica jest zatem skutkiem zachwiania naturalnej, stałej równowagi mikroflory płytki spowodowanej przez okresowe obniżenie pH i wysoką podaż węglowodanów [3-6].
Jak działają probiotyki w jamie ustnej?
W jamie ustnej zidentyfikowano ponad 700 gatunków bakterii, co sprawia, że jest to jeden najbardziej złożonych mikrobiomów w całym organizmie człowieka. Mechanizm działania bakterii probiotycznych w jamie ustnej jest analogiczny do działania w jelitach. Polega głównie na wytwarzaniu bakteriocyn, stymulacji lokalnej odporności, modulowaniu odpowiedzią zapalną, modulowaniu niszą ekologiczną oraz konkurowaniu z patogenami o miejsca receptorowe na błonie śluzowej i składniki odżywcze [6, 7].
Probiotyki mogą hamować rozwój próchnicy
Po raz pierwszy hamujący wpływ probiotyków na rozwój próchnicy wykazano w połowie XX wieku. Liczne, dotychczas przeprowadzone badania wykazują również, iż u pacjentów przyjmujących probiotyki obserwuje się redukcje odpowiedzialnych za próchnicę bakterii Streptococcus mutans a także zahamowanie namnażania innych, niekorzystnych bakterii w jamie ustnej.
Bakterie w walce z próchnicą
Liczne badania wykazały skuteczność bakterii probiotycznych w walce z próchnicą. W jednym z nich wykazano, iż podaż 20 letnim pacjentkom preparatu zawierającego szczepy probiotyczne (L. reuteri ATCC 55730/L. reuteri ATCC PTA 5289) spowodowała zmniejszenie liczby Streptococcus mutans w ślinie kobiet z grupy badanej, w porównaniu z grupą kontrolną otrzymującą placebo [8]. Co więcej, naukowcy wykorzystując technikę RT-PCR (Real Time PCR) wykazali, że wśród probiotyków bakterie Lactobacillus wyraźnie hamowały wzrost streptokoków, a ponadto ograniczały rozwój biofilmu umiejscowionego na powierzchni zębów [9]. Najbardziej obiecujący okazał się jednak szczep Streptococcus salivarius M18 wykazujący szeroki zakres działania na wszystkie testowane kolonie Streptococcus mutans i Streptococcus sobrinus. Szczep ten wytwarza ureazę – enzym neutralizujący kwasy znajdujące się w jamie ustnej oraz dekstranazę zdolną do niszczenia biofilmu wytwarzanego przez Streptococcus mutans. Co więcej, szczep wydziela BLIS czyli inhibitory bakteryjne umożliwiające konkurowanie o miejsce i składniki odżywcze ze szczepami patogennymi. Inne szczepy z grupy Streptococcus salivarius to: K12, ST3, 24SMB, T30, TOVE-R, K58 [6,10-12].
Zapobieganie chorobom przyzębia
Korzystny wpływ probiotyków wykazano również na choroby przyzębia. Pacjentom cierpiącym na periodontitis, gingivitis, ciążowego periodontitis etc., aplikowano miejscowo bakterie z gatunku Lactobacillus acidophilus. U wszystkich pacjentów stwierdzono znaczącą poprawę. Jednakże, bezpośredni wpływ probiotyków na choroby przyzębia wykazali dopiero Riccia i wsp., którzy pacjentom cierpiącym z powodu przewlekłego periodontitis podwali szczep Lactobacillus brevis. Suplementacja probiotykiem doprowadziła do całkowitego wyeliminowania lub wyraźnej poprawy parametrów choroby przyzębia. W innym badaniu pacjentom podawano szczep probiotyczny w postaci płukanki. Wyniki badań i w tym przypadku potwierdziły poprawę stanu pacjentów, a także znaczącą redukcje ilości patogenów wywołujących opisywaną chorobę. Korzystne działanie wykazano również u chorych z grupy wysokiego ryzyka – palaczy. Podawany w postaci tabletek z ksylitolem szczep Lactobacillus salivarius WB21 znacząco wpłynął na krwawienie z kieszeni przyzębnych oraz wskaźnik płytki nazębnej (Plaque Index) po 8-tygodniowej suplementacji wśród pacjentów palących papierosy w stosunku do grupy kontrolnej, która otrzymywała tylko ksylitol [13-15].
Grzybica jamy ustnej i halitoza
Wpływ bakterii probiotycznych na kolonizacje jamy ustnej przez grzyby z rodzaju Candida nie jest jeszcze dobrze poznany, przez co nie można jednoznacznie uznać, iż probiotyki w tym problemie mogą okazać się pomocne. Z kolei w przypadku halitozy, wstępne badania wykazały redukcję lotnych związków siarki uznawanych za przyczynę nieświeżego oddechu. Badanie przeprowadzono przy udziale szczepu Streprococcus salivarius K12 stosowanego przez okres dwóch tygodniu po leczeniu przeciwbakteryjnym z zastosowaniem chlorheksydyny [16].
Czy probiotykoterapia w chorobach jamy ustnej może być nową nadzieją stomatologii?
Stosunkowo nowy kierunek stosowania probiotyków w profilaktyce i leczeniu próchnicy oraz chorób przyzębia uzyskuje coraz większą aprobatę w środowisku lekarzy stomatologów. Choroby jamy ustnej w tym próchnica, choroby przyzębia, halitoza czy grzybica jamy ustnej to problemy powszechnie występujące w społeczeństwie a znalezienie złotego środka, który skutecznie może im zapobiegać jest pilnie potrzebny. Probiotyki, które w naturalny sposób mogą wyprzeć bakterie próchnicotwórcze wydają się być jedną z najlepszych dróg w walce z chorobami jamy ustnej. Szereg badań potwierdza możliwość skutecznego zastosowania probiotyków nie tylko w przypadku próchnicy, ale również w chorobie przyzębia czy halitozie. Mniej obiecujące wyniki uzyskano w przypadku leczenia grzybicy jamy ustnej, jednakże temat ten wymaga przeprowadzenia dalszych badań.
Guidelines for the Evaluation of Probiotics in Food. Report of a Joint FAO/WHO Working Group. London Ontario, Canada 2002; April 30 and May 1
Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z.: Probiotyki- historia i mechanizmy działania. Żywnosć. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 4 (71), 5 – 19
Pasich E., Walczewska M., Pasich A., Marcinkiewicz J.: Mechanism and risk factors of oral biofilm formation. Postępy Hig. Med. Dośw., 2013; 67: 736-741
Kutsch V.K., Young D.A.: New directions in the etiology of dental caries disease. J. Calif. Dent. Assoc., 2011; 39: 716-721
Jańczuk Z.: Stomatologia zachowawcza. Zarys kliniczny. PZWL, Warszawa 2007
Janczarek M., Bachanek T., Mazur E., Chałas R.: Rola probiotyków w zapobieganiu chorobom jamy ustnej. Postepy Hig Med Dosw (online), 2016; 70: 850-857
Haukioja A.: Probiotics and oral health. Eur. J. Dent., 2010; 4: 348-355
Caglar E., Kuscu O.O., Cildir S.K., Kuvvetli S.S., Sandalli N.: A probiotic lozenge administered medical device and its effect on salivary mutans streptococci and lactobacilli. Int. J. Paediatr. Dent., 2008; 18: 35-39
Lee S.H., Kim Y.J.: A comparative study of the effect of probiotics on cariogenic biofilm model for preventing dental caries. Arch. Microbiol., 2014; 196: 601-609
Chilcott C.N., Tagg J.R.: Antimicrobial composition. Patent No. WO2003070919 (2007)
Barretto C., Alvarez-Martin P., Foata F., Renault P., Berger B.: Genome sequence of the lantibiotic bacteriocin producer Streptococcus salivarius strain K12. J. Bacteriol., 2012; 194: 5959-5960
Clarke J.K.: On the bacterial factor in the aetiology of dental caries. Br. J. Exp. Pathol., 1924; 5: 141-147
Kragen H.: The treatment of inflammatory affections of the oral mucosa with a lactic acid bacterial culture preparation. Zahnarztl. Welt., 1954; 9: 306-308
Riccia DN., Bizzini F., Perilli M.G., Polimeni A., Trinchieri V., Amicosante G., Cifone MG.: Anti-inflammatory effects of Lactobacillus brevis (CD2) on periodontal disease. Oral Dis., 2007; 13: 376-385
Shimauchi H., Mayanagi G., Nakaya S., Minamibuchi M., Ito Y., Yamaki K., Hirata H.: Improvement of periodontal condition by probiotics with Lactobacillus salivarius WB21: a randomized, double- -blind, placebo-controlled study. J. Clin. Periodontol., 2008; 35: 897- 905
Burton J.P., Chilcott C.N., Tagg J.R.: The rationale and potential for the reduction of oral malodour using Streptococcus salivarius probiotics. Oral Dis., 2005; 11: S29-S31
