Nietolerancja fruktozy, znana także jako nietolerancja cukru owocowego, jest stanem charakteryzującym się brakiem możliwości prawidłowego metabolizowania fruktozy przez ludzki organizm. W zdrowym organizmie poszczególne enzymy rozkładają fruktozę, umożliwiając jej przyswojenie i wykorzystanie jako źródła energii. W przypadku nietolerancji fruktozy mechanizm ten jest zakłócony, co prowadzi do szeregu anomalii. Dowiedz się więcej o nietolerancji fruktozy!
Sprawdź również: Nietolerancja laktozy – objawy, diagnostyka i leczenie
Dowiedz się więcej: Low FODMAP – jak to ugryźć?
Spis treści
Nietolerancja fruktozy – co to takiego?
Fruktoza może być dostarczana do organizmu w formie wolnej – jest podstawowym cukrem w owocach i miodzie oraz w formie związanej, jako składowa sacharozy. Dwucukier ten ulega w jelicie hydrolizie enzymatycznej, w wyniku czego powstaje glukoza i fruktoza. Z racji tego, że fruktoza uznawana jest za najsłodszy ze wszystkich naturalnych cukrów, znalazła zastosowanie w przemyśle spożywczym.
Aktualnie pozyskiwana jest ona głównie z buraków cukrowych, trzciny cukrowej i kukurydzy oraz wykorzystywana jako tańszy zamiennik sacharozy w postaci syropu glukozowo-fruktozowego, mając zastosowanie jako słodzik w szerokie gamie produktów żywnościowych. Skoro fruktoza jest powszechnie obecna w wielu produktach spożywczych, nietolerancja fruktozy może znacząco wpływać na jakość życia osoby dotkniętej tym schorzeniem. Często mylona z innymi dolegliwościami trawiennymi, nietolerancja fruktozy jest jednak zjawiskiem odrębnym, wymagającym specjalnej uwagi i podejścia.
Nietolerancja fruktozy przejawia się szeregiem objawów, które mogą mieć znaczący wpływ na codzienne funkcjonowanie osoby dotkniętej tym schorzeniem. Jej leczenie i zarządzanie wymagają specjalistycznej diagnostyki oraz indywidualnego podejścia do diety i stylu życia.
Jakie są przyczyny nietolerancji fruktozy?
Warto zaznaczyć, że istnieją dwa główne typy nietolerancji fruktozy: pierwotna i wtórna. Nietolerancja pierwotna – fruktozemia, jest rzadką chorobą genetyczną, a jej częstość występowania w populacji szacuje się na średnio 1 na 40000 osób. Nie jest zależna od płci, a jej występowanie związane jest z deficytem enzymu aldolazy B.
Nietolerancja wtórna jest natomiast bardziej powszechna i wynika z innych chorób lub zaburzeń, takich jak zespół złego wchłaniania fruktozy i galaktozy, choroby wątroby czy jelit, które zakłócają prawidłowy metabolizm fruktozy.
Sprawdź również: Mikroflora jelitowa – co to jest?
Objawy nietolerancji fruktozy
U osób z fruktozemią objawy pojawiają się dopiero po ekspozycji na fruktozę z diety: bezpośrednio lub pośrednio poprzez sacharozę lub sorbitol. Pierwsze objawy ujawniają się już w niemowlęctwie u dzieci żywionych sztucznie, otrzymujących mieszanki słodzone sacharozą.
U niemowląt karmionych piersią symptomy chorobowe pojawiają się podczas prób rozszerzania diety, na przykład po podaniu soków owocowych. Do tego czasu niemowlę nie wykazuje żadnych objawów. U starszych dzieci najczęściej występują objawy żołądkowo-jelitowe takie jak wymioty, problemy z karmieniem, niechęć do słodyczy i hipoglikemia.
Objawy wątrobowe obejmują bezobjawowy wzrost aktywności aminotransferaz, stłuszczeniowe zapalenie wątroby i rzadko niewydolność wątroby. Zajęcie nerek zwykle objawia się w postaci kwasicy proksymalnych kanalików nerkowych i może prowadzić do przewlekłej niewydolności nerek.
Najczęstszym objawem u niemowląt i małych dzieci jest brak łaknienia oraz opóźniony rozwój fizyczny. W moczu pojawia się fruktoza, często z nawracającymi infekcjami dróg moczowych z bakteriemią. Jeżeli na tym etapie fruktoza nie zostanie wyeliminowana, może dochodzić do nawracających epizodów hipoglikemii, postępuje niewydolność nerek i wątroby, co może prowadzić nawet do śmierci.
Warto wiedzieć, że fruktozemia jest jednostką chorobową, która może ujawnić się dopiero w późnym dzieciństwie lub w wieku dorosłym w wyniku narzuconego sobie ścisłego ograniczenia diety w zakresie produktów spożywczych zawierających fruktozę.
W przeciwieństwie do klasycznej pełnoobjawowej fruktozemii, niektórzy pacjenci posiadający resztkową aktywność enzymatyczną, mogę nie wykazywać żadnych oznak choroby, aż do momentu większego spożycia fruktozy. Fruktoza będąca monosacharydem obecnym w miodzie i owocach również bywa przyczyną wzdęć, bólów brzucha oraz nadmiernego wytwarzania gazów. Podobnie jak laktoza staje się substratem metabolicznym dla bakterii jelitowych wytwarzających duże ilości H2 i CO2.
Przeczytaj: Celiakia – co to za choroba?
Diagnostyka nietolerancji fruktozy
Diagnostyka fruktozemii jest dużym wyzwaniem, ponieważ brak specyficznego i praktycznego biomarkera oznacza, że do ustalenia diagnozy nie można zastosować ani badań przesiewowych noworodków, ani testów biochemicznych.
Pierwszym bardzo istotnym elementem prawidłowej diagnostyki jest wywiad. Fruktozemię u dzieci należy podejrzewać wszędzie tam, gdzie występuje niewyjaśniony brak rozwoju oraz silną awersję na smak słodki. Obecnie diagnozę stawia się głównie na podstawie analizy genu aldolazy B.
Przydatnym i nieinwazyjnym narzędziem w diagnostyce dolegliwości pochodzących z jamy brzusznej są testy na SIBO (wodorowe testy oddechowe). Pozwalają na rozpoznanie SIBO i nietolerancji laktozy lub fruktozy.
Dowiedz się więcej: Istotne elementy terapii SIBO – jak wygląda leczenie SIBO?
Nietolerancja fruktozy – dieta
Podstawą leczenia nietolerancji fruktozy spowodowanej niedoborem enzymu aldolazy fruktozo-1-fosforanowej jest całkowite wyeliminowanie fruktozy z diety. Jest to dosyć problematyczne, ponieważ fruktoza oprócz naturalnych źródeł, znajduje się w wielu produktach spożywczych, głównie w postaci sacharozy, syropu glukozowo-fruktozowego oraz sorbitolu. Źródłem fruktozy jest również inulina, ale ta forma jest dla ludzkiego organizmu w ogóle niedostępna, gdyż stanowi niestrawną dla nas frakcję błonnika rozpuszczalnego.
Naturalne źródła fruktozy
Źródłem wolnej fruktozy jest miód, owoce oraz warzywa. Miód wymaga bezwzględnego wykluczenia z diety. Podobnie jest w przypadku owoców, soków i przetworów owocowych (dżemy, musy, marmolada, syropy) oraz wszystkich produktów zawierających owoce.
Dużą ilość fruktozy (> 5 g/100 g owocu) zawierają winogrona, gruszki, jabłka, czarne jagody oraz śliwki. Natomiast znacznie mniej fruktozy (~ 1,5 g/100 g owocu) zawierają ananasy, morele, pomarańcze i mandarynki, jednak należy wyeliminować je z diety z powodu dużej zawartości sacharozy.
Podobnie, bezwzględnego wykluczenia z diety wymagają owoce suszone (daktyle, figi, rodzynki, śliwki), gdyż są bogate zarówno we fruktozę, jak i sacharozę. Warzywa nie wymagają restrykcyjnej eliminacji, ponieważ zawierają niewielkie ilości. Dozwolone jest spożywanie warzyw tj. szparagi, szpinak, sałata, kalafior, seler oraz warzywa korzeniowe z wykluczeniem marchewki, pietruszki, ziemniaków, ogórków oraz rzodkiewek.
Należy ograniczyć spożywanie pomidorów, porów, kapusty białej i czerwonej, brukselki, dyni, cebuli, fasolki szparagowej, grochu i fasoli. Bezwzględnie zabronione jest spożywanie soi, zielonego groszki, keczupu, puszkowanych warzyw oraz sosów zawierających cukier.
Kolejnym źródłem fruktozy jest sorbitol (E420). Należy on do grupy dodatków do żywności określanej jako sztuczne środki słodzące. Szlak sorbitolowy (poliolowy) jest odpowiedzialny za powstawanie fruktozy z glukozy. Najwięcej sorbitolu zawierają soki: jabłkowy, gruszkowy, winogronowy. Wśród naturalnych źródeł sorbitolu należy wymienić: śliwki, wiśnie i brzoskiwnie. Stanowi także dodatek gum do żucia, galaretowatych słodyczy, dżemów, czekolady i słodzików. Ponadto stosuje się go przy produkcji specjalnych produktów dietetycznych dla chorych na cukrzycę.
Bogate we fruktozę są także syropy fruktozowe. Wytwarzane są one ze skrobi kukurydzianej w procesach enzymatycznych i wykorzystywane do słodzenia w przemyśle spożywczym. Aktualnie syrop glukozowo-fruktozowy znajduje się w większości dostępnych na rynku słodyczy, wyrobów cukierniczych, ale także sosach oraz daniach gotowych, a także w lekach, pastach do zębów. Dlatego należy zwracać szczególną uwagę na skład kupowanych produktów spożywczych.
Nietolerancja fruktozy – podsumowanie
Fruktozemia, to schorzenie, które obejmujące problemy żołądkowo-jelitowe, wątrobowe i nerkowe. Są to symptomy specyficzne dla wielu jednostek chorobowych. Dobrym narzędziem wspierającym precyzyjną diagnozę jest wywiad żywieniowy biorący pod uwagę zarówno dokuczliwe objawy, historię chorób w rodzinie oraz przyzwyczajenia żywieniowe, w których we fruktozemii występuje niechęć do spożywania słodkich produktów spożywczych w tym owoców.
Prosta dieta wolna od źródeł fruktozy daje dobre rokowania. Jednak należy pamiętać, że dużą trudność w uzyskaniu pełnej równowagi biochemicznej za pomocą leczenia żywieniowego sprawiają śladowe ilości fruktozy, sacharozy lub sorbitolu w różnych produktach żywnościowych. Najczęściej śladowe „zanieczyszczenia” tymi produktami występują w: pastach do zębów, dietetycznych niskokalorycznych napojach wyciskanych z owoców, produktach dla chorych na cukrzycę, większości leków w płynie, lekach w postaci polewanych tabletek itp.
Bibliografia:
- Sunhee Jung, Hosung Bae, Won-Suk Song, Cholsoon Jang; „Dietary Fructose and Fructose-Induced Pathologies”; Annu Rev Nutr. 2022 Aug 22; 42: 45–66.
- Fernando Fernández-Bañares; „Carbohydrate Maldigestion and Intolerance”; Nutrients. 2022 May; 14(9): 1923.
- Karin Jordan, Camilla Leithold; „Consider Fructose Intolerance”; Dtsch Arztebl Int. 2021 Jun; 118(22): 378.
- Min Soo Kim, Jin Soo Moon, Man Jin Kim, Moon-Woo Seong, Sung Sup Park, Jae Sung Ko; „Hereditary Fructose Intolerance Diagnosed in Adulthood”; Gut Liver. 2021 Jan 15; 15(1): 142–145.
- Vivian L Choo, Effie Viguiliouk, Sonia Blanco Mejia, Adrian I Cozma, Tauseef A Khan, Vanessa Ha, Thomas M S Wolever, Lawrence A Leiter, Vladimir Vuksan, Cyril W C Kendall, Russell J de Souza , David J A Jenkins, John L Sievenpiper; „Food sources of fructose-containing sugars and glycaemic control: systematic review and meta-analysis of controlled intervention studies”; BMJ. 2018; 363: k4644.
