Low FODMAP to dieta, która ma na celu łagodzenie objawów związanych z zespołem jelita drażliwego. Skrót FODMAP odnosi się do grupy krótkołańcuchowych węglowodanów, które mogą powodować problemy trawienne. Ta metoda żywieniowa polega na ograniczeniu spożycia takich składników, co może przynieść ulgę osobom zmagającym się z zespołem jelita drażliwego. Dowiedz się więcej o diecie Low FODMAP!
Spis treści
Co to właściwie znaczy low FODMAP?
FODMAP to rodzaje krótkołańcuchowych węglowodanów występujących w szerokiej gamie produktów spożywczych. Obejmują one monosacharydy i poliole, które są powoli wchłaniane w jelicie cienkim oraz di- i oligosacharydy, które nie są trawione z powodu braku odpowiednich hydrolaz w jelicie cienkim lub zmniejszonej/nieobecnej aktywności hydrolaz u części populacji. Wśród oligosacharydów szczególnie problematyczne mogą być fruktooligosacharydy (FOS), inaczej fruktany (pszenica, żyto, cebula, czosnek), i galaktooligosacharydy (GOS) – galaktany (nasiona roślin strączkowych). Jednym z cukrów należących do grupy disacharydów jest laktoza, której ograniczenie budzi szczególne kontrowersje, ze względu na liczne przekonania dotyczące faktycznej potrzeby diety bezlaktozowej. Spośród monosacharydów najbardziej skomplikowana okazuje się fruktoza. Po spożyciu pokarmów, które cechują się nadmierną zawartością fruktozy w stosunku do glukozy, mogą wystąpić bóle brzucha, wzdęcia i nadmierne oddawanie gazów.
Zastosowanie diety low FODMAP w praktyce opiera się na ograniczeniu wszystkich FODMAP w celu zaobserwowania ich wpływu na występujące objawy. Dalszym krokiem w przypadku odpowiedzi objawowej jest dostosowanie sposobu żywienia tak, aby utrzymać korzyści w dłuższej perspektywie czasowej. Liczne publikacje naukowe wykazały, że redukcja FODMAP w diecie znacząco zmniejsza obciążenie osmotyczne oraz produkcję gazów w jelicie cienkim i okrężnicy, zapewniając złagodzenie dolegliwości u chorych z zespołem jelita drażliwego bądź SIBO.
Dieta low FODMAP w sumie obejmuje 3 złożone etapy:
– ograniczenie,
– ponowne wprowadzenie
– personalizację.
Ograniczenie
Pierwszy etap trwa 6–8 tygodni i polega na eliminacji produktów o wysokiej zawartości FODMAP, tj.: produkty mleczne zawierające laktozę, produkty pszenne, cebula, kalafior, miód, syrop glukozowo-fruktozowy, słodziki. Zdecydowanie łatwiej jest osobom, które osobiście przygotowują posiłki, ponieważ problemem może okazać się jedzenie „na mieście”, nad którego przygotowaniem nie ma kontroli.
Dużym usprawnieniem będzie znalezienie dietetyka, który nakieruje pacjenta na odpowiednie tory. Dieta low-FODMAP została stworzona do współpracy pacjenta ze specjalistą. Na pierwszy rzut oka taka dieta eliminacyjna może wydawać się stosunkowo łatwa, jednakże FODMAP są podstępne i mogą się ukrywać w niektórych produktach. Ponadto tak bardzo restrykcyjna dieta ogranicza liczne grupy produktów spożywczych, co może oznaczać niedostateczną podaż niektórych składników odżywczych. Każdy z etapów diety low-FODMAP wymaga odpowiedniej motywacji i profesjonalnego rozplanowania. Przed rozpoczęciem współpracy z danym dietetykiem, warto się upewnić czy specjalizuje się on akurat w tej diecie.
Ponowne wprowadzenie
W fazie drugiej, trwającej 6-10 tygodni, w zależności od indywidualnej tolerancji pacjenta, powoli wdraża się produkty o niskiej zawartości FODMAP. Etap ten rozpoczyna się dopiero, gdy objawy chorobowe się uspokoiły. Często w tym momencie pojawiają się obawy ze strony pacjentów odnośnie nawrotu objawów, co jest zrozumiałe, jednakże w niektórych przypadkach dieta eliminacyjna trwa zbyt długo, nawet lata. Jest to szczególnie niebezpiecznie ze względu na brak pokrycia zapotrzebowania na niektóre składniki odżywcze, ale także ze względu na konsekwencje jelitowe – tak znaczne ograniczenie prebiotyków może mieć bezlitosny wpływ na mikrobiotę. Faza ta może być określana jako seria wyzwań żywieniowych, w czasie których ponownie wprowadza się do diety dane produkty. Należy mieć na uwadze, że im bardziej zróżnicowana dieta zostanie wprowadzona, tym lepiej ze względu na pokrycie zapotrzebowania, ale także przez to można poznać „triggery” pacjenta. Różne osoby mają nadwrażliwości na inne pokarmy, dlatego też tak istotny jest ten etap.
Personalizacja
W ostatniej fazie diety sprawdza się trwałą tolerancję na ilość i rodzaj określonych FODMAP. Etap ten sprowadza się do oceny wpływu diety FODMAP na pacjenta i dostosowanie długofalowej diety. Biorąc pod uwagę, że dieta FODMAP jest restrykcyjna na początkowych etapach, ważne jest, aby długoterminowa spersonalizowana dieta FODMAP była bardziej elastyczna. Ponadto, ważne jest okresowe wprowadzenie produktów o wysokiej zawartości FODMAP tak, aby możliwa była ocena zmiany tolerancji w czasie. Ostatecznym celem jest utrzymanie kontroli objawów przy maksymalizacji spożycia FODMAP.
Na każdym etapie leczenia warto pamiętać, że sama dieta nie jest lekarstwem a jedynie narzędziem, które wycisza objawy. W przypadku pozytywnego wyniku testu oddechowego na SIBO, odpowiednia będzie wizyta u dobrego gastroenterologa i wdrożenie leczenia tj. antybiotykoterapii. Należy pamiętać, że odpowiednio dobrana suplementacja i probiotykoterapia istotnie wspomoże proces leczenia.
Literatura:
1. Whelan, K., & Staudacher, H. (2022). Low FODMAP diet in irritable bowel syndrome: a review of recent clinical trials and meta-analyses. Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care, 25(5), 341-347.
2. Tew, P. (2021). The Complete Low FODMAP Diet Plan: Relieve symptoms of IBS using a food-first approach. Hachette UK.
3. Makuszewska, P. (2022). Zastosowanie diety low FODMAP w chorobach układu pokarmowego.
4. Balwierz, R., Jasiński, K., Osowski, M., Grela, K., Karpęcka-Gałka, E., Kusakiewicz- Dawid, A., & Skotnicka-Graca, U. (2021). Rola diety i metod leczenia żywieniowego w ograniczeniu dolegliwości zespołu jelita drażliwego. Farmacja Polska, 77(5).