Nietolerancja laktozy jest powszechnym problemem, dotykającym wielu ludzi na całym świecie. Osoby cierpiące na tę nietolerancję doświadczają różnorodnych objawów, takich jak bóle brzucha, wzdęcia i biegunka. Właściwa diagnostyka, która może obejmować testy oddechowe i badania genetyczne, jest kluczowa dla identyfikacji tego schorzenia. Istnieją również różne metody leczenia, w tym m.in. ograniczenie spożycia laktozy w diecie. Dzięki odpowiedniej opiece medycznej, osoby z nietolerancją laktozy mogą prowadzić zdrowe i komfortowe życie. Sprawdź i dowiedz się więcej o nietolerancji laktozy – objawach, diagnostyce oraz leczeniu!
Sprawdź również: SIBO – zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego
Spis treści
Czym jest laktoza?
Zacznijmy od tego, czym w ogóle jest laktoza? Jest to cukier, a dokładnie to disacharyd składający się z galaktozy i glukozy. Pamiętajmy, że występuje ona naturalnie w mleku większości ssaków. Największe stężenie laktozy występuje w mleku ludzkim i wynosi ono około 7%. Dla porównania w mleku krowim znajduje się trochę mniej, bo 4,4–5,2% laktozy.
Na czym polega nietolerancja laktozy?
W naszym organizmie znajdują się mechanizmy odpowiedzialne za trawienie laktozy, czyli jej „rozbicie” na D-glukozę i D-galaktozę, które następnie zostają wchłonięte do krwi. Za rozkład laktozy odpowiedzialny jest enzym laktaza, występujący w rąbku szczoteczkowym jelita cienkiego. Największa koncentracja laktazy występuje w środkowej części jelita czczego.
Czy wiecie, że według badań jedynie 30% światowej populacji dorosłych zachowuje zdolność do efektywnego trawienia laktozy? Ciekawostką jest również fakt, iż w wieku młodzieńczym aktywność laktazy spada niemal o 90% w porównaniu z aktywnością oznaczaną zaraz po urodzeniu. Jeżeli nasz organizm nie radzi sobie ze strawieniem cukru mlecznego, dochodzi do nieprawidłowej reakcji organizmu po spożyciu pokarmów zawierających laktozę. Sytuacja ta spowodowana jest zmniejszeniem aktywności, bądź brakiem laktazy. W konsekwencji laktoza, którą spożywamy, pozostaje nierozłożona i niewchłonięta.
Przeczytaj również: Istotne elementy terapii SIBO – jak wygląda leczenie SIBO?
Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy?
W zależności od przyczyny można wyróżnić aż trzy postaci nietolerancji laktozy!
Pierwsza, która jest bardzo rzadka, to alaktazja (pierwotna wrodzona nietolerancja laktozy). Mamy tu do czynienia z sytuacją, w której spotykamy się z całkowitym brakiem enzymu laktazy w jelicie człowieka. Zwykle jest to uwarunkowane genetycznie, a z brakiem produkcji enzymu pacjent zmaga się od urodzenia aż do końca życia. Należy pamiętać, że osoby borykające się z tym typem nietolerancji laktozy nie są zdolne do trawienia cukru mlecznego, chociażby w najmniejszej dawce.
Drugą postacią nietolerancji laktozy jest wtórny niedobór enzymu laktazy, który występuje znacznie częściej w porównaniu z alaktazją. Ten typ niedoboru ma zazwyczaj charakter przejściowy i ustępuje wraz z regeneracją zniszczonych wcześniej kosmków jelitowych jelita cienkiego. Ważne jest, aby odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych? Powodów może być wiele i są to chociażby: zakażenie przewodu pokarmowego, zabiegi w obrębie jelit, negatywne skutki farmakoterapii (głównie antybiotykoterapii). Szkodliwy wpływ na ścianę naszego jelita mają również nadwrażliwości pokarmowe, zakażenia pasożytnicze, a także różne stany chorobowe, przy czym największym „szkodnikiem” jest celiakia.
Terapia wtórnej nietolerancji laktozy polega w głównej mierze na leczeniu choroby pierwotnej, a więc na zajęciu się przyczynami. Bardzo często nie jest nawet konieczne całkowite wyeliminowanie laktozy z diety, ponieważ konsekwentna praca z przewodem pokarmowym pozwala nam na regenerację jelita i jednoczesną poprawę jego funkcji.
Działając w ten sposób, możemy odzyskać zdolność do trawienia laktozy. Warto podkreślić także rolę mikroflory jelitowej, ponieważ to właśnie nasze bakterie (które przeprowadzają procesy fermentacji) są odpowiedzialne za wytwarzanie dla nas laktazy. Do takich bakterii zaliczamy na przykład Lactobacillus bulgaricus czy Streptococcus thermophilus. Dbanie o prawidłowy skład mikrobiomu jelitowego jest więc niezbędne, jeśli nie chcemy przejmować się nieprzyjemnymi skutkami spożywania pokarmów zawierających laktozę.
Dowiedz się więcej: Mikroflora jelitowa – co to jest?
Objawy nietolerancji laktozy?
Najczęstszym objawem, który może świadczyć o problemie z trawieniem i wchłanianiem laktozy, są wodniste stolce. Nierozłożony cukier nie może zostać wchłonięty do naczyń krwionośnych, przez co pozostaje w jelitach, zatrzymując wodę, co prowadzi do biegunek. Przewlekła biegunka jest nie tylko nieprzyjemna. Połączona z przyspieszoną perystaltyką i podrażnieniem jelit, może prowadzić nawet do niedożywienia i odwodnienia organizmu.
Dodatkowo pojawiając się w jelicie grubym, pod wpływem bakterii jelitowych laktoza ulega fermentacji beztlenowej. Dochodzi tam do produkcji kwasów organicznych, głównie kwasu mlekowego, a całemu procesowi towarzyszy wytwarzanie dużej ilości gazów. Pacjenci z nietolerancją laktozy bardzo często skarżą się też na bóle brzucha i nieprzyjemne uczucie przelewania w brzuchu. Dolegliwości pojawiają się zazwyczaj do 60–90 minut po spożyciu laktozy. Do rzadziej występujących dolegliwości mogą należeć także nudności, zaparcia, a także… zmęczenie, utrata masy ciała i bóle głowy!
W jaki sposób można zdiagnozować nietolerancję laktozy?
Podobnie jak przy innych chorobach o podłożu genetycznym również w przypadku pierwotnego niedoboru laktazy badanie genetyczne, samo w sobie, nie pozwala na postawienie pełnej diagnozy. Pozwala jednak rozróżnić niedobór wtórny enzymu od pierwotnego. Mimo wszystko najczęściej jednak mamy do czynienia z wtórną (nabytą) nietolerancją laktozy, dlatego w pierwszej kolejności należy rozważyć wodorowy test oddechowy, który jest wykonywany najczęściej.
Z uwagi na wysoką czułość i stosunkową łatwość wykonania, jest on aktualnie uznawany za złoty standard w diagnostyce nietolerancji laktozy. Pacjentowi podawany jest roztwór tego cukru, a następnie monitoruje się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu przez określony czas.
Zwiększenie stężenia wodoru wskazuje na obecność nietolerancji laktozy. Innymi badaniami diagnostycznymi, które są przeprowadzane w momencie podejrzenia nietolerancji laktozy to: badanie pH stolca, testy doustnego obciążenia glukozą z późniejszym badaniem stężenia glukozy we krwi oraz badanie aktywności laktazy w bioptacie błony śluzowej jelita cienkiego.
Jak wygląda leczenie nietolerancji laktozy?
Postępowanie w przypadku wtórnej nietolerancji laktozy polega na holistycznym zajęciu się przyczynami. Warto sprawdzić kondycję swojego przewodu pokarmowego, stan bariery jelitowej oraz skład mikroflory jelitowej. Skutecznym wsparciem mikrobiomu może okazać się celowana suplementacja probiotyczna, dlatego zalecane jest skonsultowanie się w tej kwestii ze specjalistą.
Oczywiście najbardziej skutecznym sposobem na pozbycie się objawów spowodowanych nietolerancją laktozy jest po prostu dieta bezlaktozowa. Przy stwierdzonej nietolerancji laktozy dieta opiera się ona na eliminacji cukru mlecznego z codziennej diety, jednak należy pamiętać, że ilość spożywanej laktozy jest uzależniona od rodzaju nietolerancji oraz stopnia jej nasilenia. Oczywiście na rynku dostępne są preparaty zawierające laktazę (przyjmowane podczas posiłku). Warto także sięgać po produkty ze zmniejszoną zawartością laktozy, w ilości niewywołującej dolegliwości, takie jak żółte sery, mleko bezlaktozowe, mleczna czekolada czy produkty fermentowane – kefiry, jogurty. Co więcej, w licznych badaniach udowodniono korzystny wpływ mlecznych produktów fermentowanych na proces trawienia laktozy.
Należy także pamiętać o tym, że laktoza może być ukryta w produktach nienabiałowych, np. w pieczywie, wyrobach mięsnych (do których jest dodawana w celu poprawy smaku, zapachu czy konsystencji). Osoby, które borykają się z pierwotną i wtórną nietolerancją laktozy, powinny pozostawać pod stałą opieką dietetyka lub zdecydować się na doraźne konsultacje ze specjalistą do spraw żywienia. Jest to istotne, ponieważ z uwagi na zmniejszenie ilości mlecznych produktów w diecie ważna jest odpowiednia podaż wapnia, witamin z grupy B, cynku, potasu i magnezu. W tym wypadku dietę należy wzbogacić o produkty będące źródłem tych składników.
Cennymi źródłami wapnia, które należy włączyć do diety osób z nietolerancją laktozy, są na przykład sardynki, fasola, soja, jarmuż, migdały. Często w wapń są także wzbogacane napoje roślinne. Jednocześnie przy nietolerancji laktozy należy unikać produktów zawierających kwas szczawiowy, który utrudnia wchłanianie wapnia (do takich produktów należy np. rabarbar, szpinak, szczaw). Jeżeli czujecie się zagubieni i zależy Wam na zadbaniu o prawidłowe odżywienie swojego organizmu, nie wahajcie się i zdecydujcie się na wizytę u dietetyka.
Bibliografia:
- Margherity Di Costanzo, Roberto Berniego Cananiego. „Lactose Intolerance: Common Misunderstandings”. Ann Nutr Metab. 2018;73 Suppl 4:30-37.
- Paweł Zatwarnicki. „Nietolerancja laktozy- przyczyny, objawy i diagnostyka”. Euroimmun DNA, Wrocław. Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 3, 273-276.
- Ewa Fidler, Jarosław Walkowiak. „Nietolerancja laktozy- podstawowe zalecenia żywieniowe”. Pediatria Polska. November-December 2009, pages 567-573.
- Ewa Fidler, Jarosław Walkowiak, Aleksandra Lisowska. „Nietolerancja laktozy- klasyfikacja i diagnostyka”. Pediatria Polska. November-December 2009, pages 562-566.
