SIBO, czyli zespół nadmiernego rozrostu bakterii w jelicie cienkim, to coraz częściej diagnozowane schorzenie jelitowe. Jest to stan, w którym bakterie, które normalnie występują w jelitach, rozmnażają się w nadmiarze, powodując różnorodne objawy. SIBO może prowadzić do trudności w trawieniu, bólu brzucha, wzdęć oraz zaburzeń wchłaniania składników odżywczych. To zjawisko może występować u osób z różnymi problemami zdrowotnymi. Dowiedz się więcej o SIBO – przyczynach, objawach i leczeniu!
Sprawdź również: Istotne elementy terapii SIBO – o czym należy pamiętać?
Spis treści
Co to jest SIBO?
Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) powodowany jest przez nadmierną kolonizacją jelita cienkiego bakteriami typowych dla okrężnicy.
W prawidłowych warunkach, w jelicie cienkim, w porównaniu z jelitem grubym, występuje niewielka ilość bakterii (<103 CFU/ml vs >1012/ml). Wynika to z faktu, iż w odróżnieniu od okrężnicy, jelito cienkie jest miejscem nieprzyjaznym dla rozwoju bakterii. Jest to wynikiem motoryki na czczo i po posiłku, obecności kwasu żołądkowego i soku trzustkowego, barier strukturalnych takich jak zastawka krętniczo-kątnicza, pracy układu immunologicznego czy bytujących tam bakterii komensalnych.
Oprócz wymienionych powyżej bakterii, przerost wybranych archeonów jelitowych również powoduje objawy IBS. Na przykład Metanobrevibacter smithii wytwarza duże ilości metanu, wpływając na motorykę jelit i opóźniając pasaż jelitowy. Z uwagi na swój wpływ na przewód pokarmowy, jego przerost wiąże się z zaparciową postacią zespołu jelita drażliwego (IBS-C).
Jakie są objawy SIBO?
Zespół rozrostu flory bakteryjnej jelita cienkiego nie powoduje specyficznych objawów. Dolegliwości są zależne od liczby oraz rodzaju, a także lokalizacji bakterii kolonizujących narząd. Objawy natomiast mogą się nakładać na siebie, różnić się częstotliwością, czy czasem trwania. Obraz kliniczny charakteryzuje się ich dużą różnorodnością, m.in. bóle brzucha, odbijania, wzdęcia, zaparcia, uczucie pełności, biegunka, nadmierne gromadzenie i oddawanie gazów oraz niestrawność. Często zdarza się także nieuzasadniona utrata masy ciała oraz powiększony obwód brzucha. Niekiedy przebieg może mieć także charakter bezobjawowy lub przypominać zespół jelita drażliwego (IBS). Zazwyczaj wystąpienie lub nasilenie objawów występuje 1-2 godzin po zjedzeniu posiłku. W poważniejszych przypadkach mogą wystąpić u pacjentów zaburzenia wchłaniania prowadzące do utraty masy ciała, stolców tłuszczowych czy niedożywienia. W konsekwencji prowadzi to do niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, witaminy B12, obniżonego poziomu albumin oraz żelaza, co również może się przyczynić do poważniejszych konsekwencji, tj. anemia makro- lub mikrocytarna, polineuropatia i metaboliczna choroba kości. Mogą również wystąpić zmiany w wątrobie, zapalenie nerek, objawy skórne (trądzik różowaty), bóle stawów oraz zespoły niedoborowe.
SIBO – przyczyny rozwoju SIBO
SIBO rozwija się, gdy normalne mechanizmy homeostatyczne kontrolujące populacje bakterii jelitowych są zaburzone.
Jakie są przyczyny SIBO:
– zaburzenia czynnościowe i motoryczne np. IBS, neuropatia cukrzycowa,
– nieprawidłowości anatomiczne np. zwężenie jelita, zrosty pooperacyjne, operacja bariatryczna, nieswoiste choroby zapalne jelit,
– choroby metaboliczne i układowe np. celiakia, cukrzyca, marskość wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki, choroby nerek,
– leki np. IPP,
– niedobory odporności np. niedobór IgA,
– inne np. uchyłki jelita cienkiego, podeszły wiek,
– nieprawidłowości w funkcjonowaniu wędrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC).
Zaburzenia tych mechanizmów mogą prowadzić do rozwoju SIBO, a ich identyfikacja stanowi podstawę dla podjęcia skutecznej terapii.
Ustalenie choroby podstawowej, stanowi także element redukcji ryzyka jego nawrotu w przyszłości. Obecnie szacuje się, że zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego jak i choroby trzustki stanowią około 90% przyczyn SIBO.
Należy jednakże pamiętać, że u części osób za rozwój choroby może być współwystępowanie kilku problemów jednocześnie np. zaburzenie motoryki przewodu pokarmowego wraz ze zmniejszoną sekrecją kwasu solnego wynikające z podeszłego wieku.
Następstwa SIBO
– dekoniugacja soli kwasów żółciowych, co prowadzi do pojawienia się biegunek tłuszczowych,
– upośledzone wchłanianie aminokwasów, będące wynikiem jelitowego rozkładu białka przez bakterie,
– upośledzone wchłanianie witaminy B12,
– zaburzenia trawienia dwucukrów, będące wynikiem uszkodzenia kosmków jelitowych,
– nadmierne gromadzenie się gazów i wzdęcie,
– zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej,
– zwiększone wchłanianie antygenów bakteryjnych ze światła jelita,
– zmiana aktywności jelitowego układu nerwowego (ENS).
Wyniki wybranych badań laboratoryjnych można wykorzystać jako element potwierdzenia podejrzenia SIBO (w momencie, gdy pozostałe metody diagnostyczne nie były jednoznaczne).
Niedobór witaminy B12 wynika z powodu ograniczonego/ konkurencyjnego wchłaniania. Należy zaznaczyć, że mimo faktu, iż część bakterii produkuje witaminę B12, większość z nich jest jej konsumentami. Często występujący podwyższony poziom kwasu foliowego, który jest produktem ubocznym metabolizmu bakteryjnego. W wyniku złego wchłaniania tłuszczów, dochodzi do niedoboru witamin w nich rozpuszczalnych (A,D,E,K) oraz szeregu konsekwencji z niego wynikających.
Jak wygląda diagnostyka SIBO?
W diagnostyce SIBO jest wykorzystywanych wiele metod, jednak każda z nich ma swoje ograniczenia. Uważa się, że najlepszym rozwiązaniem jest wykonanie badania mikrobiologicznego treści jelita cienkiego (najczęściej dwunastnicy lub jelita czczego). Dzięki temu można stwierdzić ilość bakterii w treści jelitowej. Wartość powyżej 105 bakterii w 1g lub 1 ml zawartości jelitowej wskazuje na SIBO. Metoda ta polega na przedostawaniu treści z dwunastnicy podczas wykonywania badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego lub przez sondę donosową. Jednak badania mikrobiologiczne wiążą się z wysokimi kosztami, potencjalnym ryzykiem dla pacjenta, czasochłonnością oraz inwazyjnością. Z tego względu zaczęto stosować testy oddechowe, które są powszechnie stosowane w diagnostyce SIBO. Charakteryzują się one prostym wykonaniem, brakiem inwazyjności, niskimi kosztami wykonania a także są przyjazne dla pacjentów.
Obecnie wykonuje się wodorowe i metanowe testy oddechowe, jednak należy zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku SIBO ważniejszym wskaźnikiem jest wykrycie obecności wodoru. Gaz ten produkowany jest przez bakterie jelitowe w jelicie grubym u zdrowych osób, natomiast u osób z SIBO bakterie te wytwarzane są w jelicie cienkim. Jednak metan ma większe znaczenie przy wykonywaniu diagnostyki w kierunku IMO (zespół rozrostu metanogenów w jelitach). Wtedy wykonuje się wodorowo-metanowe testy oddechowe. Do wodorowych testów oddechowych w celu wykrycia SIBO używa się pewnych substratów, a mianowicie glukozy bądź laktulozy. Laktuloza jest lepszym wskaźnikiem ze względu na fakt, iż nie jest ona wchłaniana w przewodzie pokarmowym i może pomóc określić ilość bakterii w końcowym odcinku jelita cienkiego. Natomiast glukoza wchłania się całkowicie w górnej części jelita cienkiego, co może spowodować zafałszowanie końcowego wyniku. Testy te polegają na pomiarze wodoru i metanu w wydychanym powietrzu po rozkładzie glukozy lub laktulozy przez bakterie. Zaleca się podanie pacjentowi 75g glukozy lub 10g laktulozy rozpuszczonych w 250 ml wody. Wzrost stężenia wodoru o ponad 20 ppm (części na milion) w ciągu 90 minut lub zwiększenie poziomu metanu o ponad 10 ppm należy uznać za wyniki pozytywne w kierunku rozpoznania SIBO. Istnieją jednak pewne wady w wykonywaniu testów oddechowych sprawdzających poziom wodoru i metanu. Przede wszystkim jest to możliwość uzyskania wyników fałszywie dodatnich ze względu nieprawidłowe lub niewystarczające przygotowanie się do testu. Występują również przeciwskazania do wykonywania testów oddechowych w kierunku SIBO. Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest rozpoznana lub podejrzewana poposiłkowa hipoglikemia. Natomiast względnymi przeciwskazaniami są podaż antybiotyków i leków mogących zaburzyć wynik testu w ciągu ostatnich 4 tygodni oraz kolonoskopia, fluoroskopia, hydrokolonoterapia, lewatywa również wykonywana w przeciągu ostatnich 4 tygodni.
Pamiętajcie!
Na 7 dni przed badaniem należy odstawić:
- Nie należy przyjmować środków przeciwbiegunkowych oraz przeciwzaparciowych
- Nie należy przyjmować suplementów zawierających fruktozę lub laktozę
- Nie należy przyjmować suplementów błonnika, Immodium oraz Pepto BismoluNa 10 dni przed badaniem należy odstawić:
- Probiotyki
- Zioła bakteriobójcze
- Inhibitory pompy protonowej
- Na 1 dzień przed badaniem należy zastosować odpowiednią dietę, natomiast w przypadku pacjentów z zaparciami zaleca się przedłużenie diety do 3 dni przed wykonaniem badania.
Przygotowanie pacjenta do badania:
- Pacjent powinien być na czczo przez okres 12 godzin (jedynie dozwolona woda bez dodatku cukru czy dodatków smakowych)
- Przed przystąpieniem do testu należy umyć zęby, unikać palenia tytoniu oraz żucia gumy oraz cukierów.
- Lekarstwa (z wyjątkiem witamin, środków przeczyszczających oraz antybiotyków) mogą być przyjęte w dniu badania (popić wodą).
- Pacjenci z protezami – nie powinni używać kleju mocującego w dniu badania.
- W czasie badania pobiera się próbki powietrza wydychanego przez pacjenta, przed i po podaniu do wypicia roztworu określonego typu cukru (występującego powszechnie w diecie).
- Pacjenci z dużą nietolerancją cukrów mogą po ich podaniu odczuwać wzdęcia, ból brzucha lub oddawać luźne stolce.
Zalecenia dietetyczne dla pacjenta przed wykonaniem wodorowego testu oddechowego:
Ostatni posiłek przed badaniem (co najmniej 12 godzin przed badaniem) powinien być nieobfity, lekkostrawny, ubogi w błonnik pokarmowy.
Nie wolno spożywać:
- owoców i przetworów owocowych,
- warzyw,
- nabiału,
- produktów zbożowych i ziaren zbóż,
- orzechów, nasion i roślin strączkowych,
- produktów zawierających syrop kukurydziany o wysokiej zawartości fruktozy, produktów bezcukrowych, ketchupu, miodu, musztardy, majonezu itp.
- ziół i herbat ziołowych,
- napojów gazowanych (również wody).
Można spożywać: - kurczak, ryby, owoce morza, jajka – pieczone lub gotowane,
- gotowany biały ryż (umiarkowana ilość),
- tłuszcz kokosowy, oliwa z oliwek (niewielka ilość),
- dozwolone przyprawy: sól i pieprz.
Jeśli występują wątpliwości czy dany produkt jest dozwolony, należy powstrzymać się od jego spożycia, aby uniknąć ewentualnego wpływu na wynik badania.
Jeśli pacjent jest diabetykiem, przewlekle przyjmuje leki lub cierpi na chorobę na którą może mieć wpływ zastosowana dieta lub nieprzyjmowanie pokarmów, należy skonsultować się z lekarzem.
W naszym centrum medycznym wykonujemy wodorowe i wodorowo-metanowe testy oddechowe w formie stacjonarnej, jak i również wysyłkowo do pacjenta. Obie te metody są tak samo skuteczne, a wyniki otrzymywane przez pacjenta wiarygodne.
Jak wygląda leczenie SIBO?
Zalecenia dotyczące leczenia SIBO nie są ostatecznie jasne. Obecne niejednoznaczności są wynikowego braku jednoznacznego konsensusu dotyczącego samej diagnostyki jak i i schematów leczenia.
Obejmują one zazwyczaj 3 elementy:
– Usunięcie czynników przyczynowych np. korekta nieprawidłowości anatomicznych,
– Antybiotykoterapia,
– Wspomaganie żywieniowe obejmujące suplementację dodatkową oraz odpowiednią dietę.
Podstawą leczenia są antybiotyki, które zmniejszają lub eliminują przerost bakteryjny, prowadząc do następczego zmniejszenia się stanu zapalnego, a w konsekwencji także poprawę trawienia i wchłaniania.
Obecnie istnieje wiele schematów leczenia, różniących się między sobą substancją czynną, ich dawkowaniem oraz ewentualnym połączeniami kilku z nich. Każdorazowo, leczenie farmakologiczne powinno być ustalane z lekarzem prowadzącym.
Istnieje szereg substancji dodatkowych, które mogą być stosowane jako elementy wspomagające podstawowe leczenie. Zaliczyć do nich można m.in. substancje pochodzenia naturalnego o działaniu bakteriobójczym, określony charakter żywienia oraz prokinetyki wpływające na perystaltykę jelitową.
Elementy te zostaną szczegółowo omówione w drugiej części opracowania.
Autorem artykułu jest mgr Łukasz Sieńczewski.
