Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto jest obecnie najczęściej występującą chorobą z autoagresji, będąc jednocześnie najczęstszą chorobą związaną z gruczołem tarczowym. Dotyczy ona każdej części populacji, natomiast na jej rozwój najbardziej narażone są kobiety. Ryzyko pojawienia się choroby w tej grupie społeczeństwa jest nawet do 6 krotnie wyższe niż u mężczyzn. Szczyt zachorowań przypada na czwartą i piątą dekadę życia, natomiast obserwowane są także przypadku zachorowań na wcześniejszych etapach życia.
Spis treści
Hashimoto – co to za choroba?
Choroba ta związana jest z przewlekłym stanem zapalnym tarczycy, który prowadzi do postępującej destrukcji gruczołu tarczowego. Rezultatem tego jest upośledzenie jego czynności endokrynnej. W konsekwencji prowadzi to do ujawienie się cech niedoczynności tarczycy. Najistotniejszymi antygenami w procesie autoagresji są: peroksydaza tarczycowa (TPO) oraz tyreoglobulina (TG). Należy pamiętać, iż etiopatogeneza choroby jest wieloczynnikowa, a ich współistnienie prowadzi do dysregulacji tolerancji immunologicznej. Obecnie wiemy już, iż zachorowalność na tę chorobę zależna jest przede wszystkim od predyspozycji genetycznych, a w następnej kolejności od czynników środowiskowych.
Choruję na Hashimoto – czyja to wina?!
Do głównych czynników genetycznych predysponujących do pojawienia się choroby Hashimoto wymienić należy m.in. polimorfizmy w głównym układzie zgodności tkankowej HLA oraz w genie cytotoksycznego antygenu 4 limfocytów T (CTLA-4). Do czynników środowiskowych działających negatywnie wymienić należy m.in.: nadmierna podaż jodu, niedobór selenu, infekcje np. WZW typu C, niektóre leki, terapie cytokinami (na przykład IFN-γ), stres czy toksyny środowiskowe. Co ciekawe, w przypadku choroby Hashimoto narażenie na dym tytoniowy zdaje się mieć efekt ochronny. Oczywiście nie oznacza to, iż nikotynizm jest jakąkolwiek formą terapii. W sprzyjających warunkach interakcja dwóch typów czynników, prowadzić może do pojawienia się autoantygenów wraz z następczą, niepoprawną aktywacją układu immunologicznego. Na dzień dzisiejszy nie istnieją metody leczenia choroby Hashimoto, poza towarzyszącą jej niedoczynnością tarczycy. Polega ono na doustnym przyjmowaniu lewoskrętnego analogu tyroksyny (lewotyroksyny). Dawka dostosowywana jest w zależności od stopnia nasilenia hipotyreozy oraz ewentualnych chorób współwystępujących, które mogą wpływać m.in. na absorbcję leku ze światła przewodu pokarmowego.
Do głównych hormonów produkowanych przez tarczycę zaliczyć należy min. trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę.
Objawy Hashimoto
Choroba Hashimoto może rozwijać się przez wiele lat, nie dając żadnych objawów. Objawy zaczynają się pojawiać wraz z następującą dysfunkcją tarczycy. Do najczęstszych objawów zgłaszanych przez chorych to m.in. osłabienie, przewlekłe zmęczenie, problemy ze snem, obrzęki twarzy, uczucie zimna, wzrost masy ciała, zaparcia, suchość skóry czy wypadanie włosów. Do zmian w wynikach badań laboratoryjnych, które są konsekwencją niedoczynności tarczycy towarzyszącej chorobie Hashimoto, zaliczamy wzrost stężenia TSH, a także obniżenie stężenia wolnej tyroksyny (fT4) oraz niekiedy również̇ wolnej trójjodotyroniny (fT3) w surowicy.
Konsekwencje niedoboru hormonów tarczycy
Niedobór hormonów tarczycy prowadzić m.in. do:
– spadku tempa metabolizmu
– rozwoju insulinooporności zarówno w wątrobie jak i tkankach obwodowych
– zmiany w metabolizmie węglowodanów i lipidów
Wzrasta ryzyko incydentów sercowo- naczyniowych. U kobiet może być przyczyną niepłodności, poronień lub przedwczesnych porodów.
Rozpoznanie Hashimoto
Należy pamiętać, iż rozpoznanie nie polega jedynie na stwierdzeniu podwyższonego miana przeciwciał anty-TPO i/lub anty-TG w badaniach laboratoryjnych. O rozpoznaniu choroby Hashimoto decydują wyniki zarówno badań obrazowych jak i laboratoryjnych:
– hipoechogeniczny miąższ gruczołu w USG
– podwyższone miano przeciwciał anty-TPO i/lub anty-TG
– podwyższony poziom hormonu tyreotropowego (TSH)
Niezbędnym jest także przeprowadzenie właściwego wywiadu lekarskiego. Badanie stężenia hormonów tarczycowych oraz TSH jest konieczne dla oceny aktualnej czynności tarczycy oraz w monitorowaniu leczenia.
Dieta przy Hashimoto – czy to ma sens?
Stosowanie zaleceń dietetycznych wskazanych dla osób z chorobą Hashimoto ma na celu złagodzić uciążliwe objawy choroby oraz wpłynąć na poprawę wyników badań. W obecnej chwili nie istnieją jednolite standardy żywienia dla osób z tą chorobą. Jest to m.in. wynikową faktu, iż istnieje niewiele opracować naukowych dotyczących zarówno diety jak i suplementacji w przypadku tego problemu zdrowotnego. Do podstawowych zadań diet stosowanych w tej grupie osób wymienić należy: ograniczenie procesu zapalnego, prawidłowe działanie/ przemiany hormonów, redukcje ryzyka rozwoju chorób związanych z niedoborem hormonów. U osób leczonych lewotyroksyną dieta powinna także wspomagać wchłanianie leku z przewodu pokarmowego.
Czy nadmierna masa ciała może być efektem Hashimoto?
Gruczoł tarczowy odpowiada za około 30% spoczynkowej przemiany materii. Z tego powodu u części osób z chorobą Hashimoto (u których stężenie hormonów nie zostało wyregulowane) współwystępuje nadmierna masa ciała. Jak wiemy podstawowym elementem mającym na celu redukcję nadmiernej masy ciała jest dieta z ograniczoną podażą energii (dieta redukcyjna). Często spotykanym błędem w tej grupie osób jest stosowanie nadmiernej restrykcji energetycznej. Należy pamiętać, iż aktywność tarczycy jest bezpośrednio związana z ilością spożywanego pokarmu. Większa wartość energetyczna diety to większa synteza i wydzielanie hormonów tarczycy. Nadmierna restrykcja energetyczna (przekraczająca 40%) może nasilać istniejące już zaburzenia. U osób z nadmierną masą ciała powinno się stosować łagodny lub umiarkowanych deficyt energetyczny tj. 10-20%. Zaleca się także aby deficyt energetyczny osiągać nie nadmierną restrykcją przyjmowanego pokarmu, ale włączeniem dodatkowej aktywności fizycznej. Należy zadbać także o regularność posiłków, gdyż przedłużające się okresy głodu są czynnikiem stresowy dla organizmu.
Tłuszcze i białka ważne przy Hashimoto!
Istotne jest zwiększenie podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Wpływają one korzystnie zwiększając syntezę hormonów tarczycy, poprawiając konwersję tyroksyny do trójjodotyroniny, zmniejszając stan zapalny, działając ochronnie na komórki tarczycy, łagodząc współwystępujące objawy skórne. Celowym jest także zmniejszenie udziału nasyconych kwasów tłuszczowych, gdyż ich wysoka podaż prowadzi do zmniejszenie syntezy hormonów tarczycy, jednoczasowo zmniejszając ekspresji receptora dla T3 w wątrobie. Jednocześnie wykazano, iż odpowiednia podaż kwasów omega-3 zapobiega rozwojowi chorób metabolicznych związanych z chorobą Hashimoto.
Niektóre opracowania wskazują na zasadność zwiększenia udziału białka w diecie do 25% wartości energetycznej diety. W diecie należy także pamiętać o odpowiednich źródłach białka, gdyż tyrozyna (aminokwas) bierze udział w syntezie hormonów tarczycy. Istotna jest także fenyloalanina, które może być przekształcana do tyrozyny.
Czy można jeść gluten chorując na Hashimoto?
Obecnie szeroko dyskutowana jest zasadność wykluczenia glutenu z diety osób z chorobą Hashimoto. Z przeprowadzonych badań wynika, iż u osób z Hashimoto istnieje większe ryzyko występowania choroby trzewnej. Wynika to najprawdopodobniej z podobnego podłoża genetycznego. Przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej mogą wchodzić w reakcje z transglutaminazą znajdującą się w tarczycy, co może tłumaczyć patogenezę choroby Hashimoto w tej grupie osób. Należy jednakże pamiętać, iż mechanizm ten nie występuje u osób, które nie posiadają tej jednostki chorobowej. Z uwagi na ten fakt nie istnieje potrzeba jak i zasadność profilaktycznego wykluczania glutenu z diety. Eliminacja ta może być wskazana w przypadku współwystępowania celiakii i innych form nietolerancji glutenu. Oznacza to, iż każda osoba powinna przeprowadzić odpowiednią diagnostykę przed wdrożeniem diety eliminującej gluten.
Kazeina- białko mleka a Hashimoto
Podobnie wygląda kwestia białka mlecznego jakim jest kazeina. Nie istnieją obecnie dowody na zasadność wykluczania produktów mlecznych u osób z Hashimoto. Stosowanie tego typu eliminacji powinno być stosowane jedynie w uzasadnionych przypadkach. Podobnie jest w przypadku cukru mlecznego jakim jest laktoza. U osób, u których występuje nietolerancja laktozy może dochodzić do pogorszonego przyswajania lewotyroksyny. Z tego względu, jeśli dana osoba podejrzewa u siebie nietolerancje laktozy należy przeprowadzić odpowiednią diagnostykę i z uzasadnionych przypadkach ograniczyć jej spożycie.
Pierwiastki śladowe czyli suplementacja przy Hashimoto<
Żelazo
U osób z Hashimoto często diagnozowana jest anemia z niedoboru żelaza, co może pogłębiać niedoczynność. W konsekwencji zwiększa to zapotrzebowanie na lewotyroksynę. Wynika to m.in. z faktu, iż żelazo bierze udział w syntezie i przemianach hormonów tarczycy. Przywrócenie prawidłowego poziomu żelaza u osób z jego niedoborem prowadzi także do zmniejszenia miana przeciwciał anty-tarczycowych. Należy, jednakże zwrócić uwagę, iż nadmierna podaż żelaza może nasilać stan zapalny w drodze zwiększonej produkcji wolnych rodników tlenowych.
Cynk
Cynk uczestniczy w regulacji syntezy i metabolizmu hormonów tarczycy. Jego niedobór związany jest ze spadkiem stężenia tyroksyny i trójjodotryoniny. Jednocześnie należy pamiętać, iż cynk jest niezbędny do prawidłowego działania układu immunologicznego, wykazując działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające.
Jod
Jod jest podstawowym elementem biorącym udział w syntezie hormonów tarczycy. Jego niedobór prowadzi do zmniejszenia produkcji T4 i T3, prowadząc do wzrostu stężenia TSH we krwi. Sprzyja to rozwojowi niedoczynności tarczycy. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż nadmiar jodu także wpływa niekorzystne na pracę tarczycy, zmniejszają biosyntezę hormonów. Jednocześnie jego nadmierna podaż prowadzi do zapoczątkowania/ nasilenia procesu zapalnego w tarczycy.
W prowadzonych na modelu zwierzęcym badaniach, ustalono, iż charakter spożywania jodu może być jednym w najistotniejszych czynników warunkujących rozwój choroby Hashimoto.
W krajach, w których wprowadzono profilaktykę chorób związanych z niedostatecznym spożyciem jodu, notuje się większą częstotliwość występowania tej choroby. Sytuacja wygląda odmiennie w krajach wciąż zagrożonych niedoborem jodu – tam częstość występowania tej choroby jest niższa. Z uwagi na przedstawione argumenty, nadmierna podaż jodu jest traktowana jako jeden z elementów ryzyka rozwoju choroby Hashimoto. Z tego względu osoby z Hashimoto nie powinny przyjmować zbyt wysokich dawek jodu, a jego spożycie winno być kontrolowane.
W kwestii jodu pojawia się jeszcze jedna kontrowersyjna kwestia, która dotyczy goitrogenów czyli tzw. substancji wolotwórczych. W organizmie prowadzą one m.in. do ograniczenia przyswajania jodu, z którym się wiążą. Z tego względu spożycie warzyw krzyżowych m.in. kapusta biała, kapusta włoska, brokuły, jarmuż, kalafior, rzepa, rzodkiewka powinno być ograniczone. Nie ma natomiast potrzeby ich całkowitego wykluczenia. Produkty te warto poddawać procesowi obróbki termicznej w wodzie, gdyż gotowanie obniża zawartość goitrogenów. Należy także pamiętać, iż warzywa te zawierają dużą ilość substancji o charakterze prozdrowotnym. Celowym jest zatem ograniczenie ich podaży do około trzech razy w tygodniu.
Selen
Podobnie do jodu, największe stężenie selenu występuje w gruczole tarczowym. Jego prawidłowa ilość jest elementem warunkujących prawidłowe działanie układu immunologicznego. Związane jest to m.in. z faktem, iż wchodzi od w skład enzymów niezbędnych dla wytwarzania hormonów tarczycy oraz pełniących funkcje antyoksydacyjne. Selen jest także niezbędny dla prawidłowej konwersji hormonów z T4 do T3. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na fakt, iż w Europie w ostatnich dekadach spożycie selenu znacznie zmalało. Obecnie postuluje się, iż niedobór selenu może być jednym z elementów związanych z rozpoczęciem procesu autoimmunologicznego oraz następczego uszkodzenia gruczołu tarczowego. Przeprowadzone dotychczas badania wskazują, iż zwiększenie przyjmowanej dawki selenu (w formie suplementacji dodatkowej) prowadzi do obniżenia stężenie przeciwciał anty-TPO. Odpowiednia podaż selenu wpływa także na zwiększenie zdolności proliferacji limfocytów T CD4+ do komórek T regulatorowych (Treg), które to stanowią jeden z elementów niezbędnych dla ograniczenia procesów z autoagresji. Nie należy także samodzielnie przyjmować dużych dawek selenu przez długi okres czasu, gdyż selen jest mikroskładnikiem, w przypadku którego istnieje niewielka różnica pomiędzy ilością zalecaną a dawką toksyczną. Stąd też niedobory selenu jak i jego nadmiar mogą być niebezpieczne dla organizmu człowieka.
Witamina D3 a Hahimoto
Obecnie, wiele analiz wskazuje na korelację między niskim stężeniem witaminy D3 w organizmie z nasileniem się chorób z autoagresji. Niektóre badania wskazują, że aż 80% osób z chorobą Hashimoto cierpi na niedobór tej witaminy. Niskie stężenie tej witaminy prowadzi do nasilenie procesu zapalnego w tarczycy, zwiększenia miana przeciwciał anty-tarczycowych, wzrostu wydzielania TSH, a także zmniejszenia stężenia hormonów tarczycowych we krwi.
Do pozostałych witamin, których prawidłowa podaż wpływa korzystnie na pracę tarczycy oraz regulację procesów immunologicznych, zaliczyć należy witaminę E, A oraz C.
Nie oznacza to jednakże, iż należy natychmiast wprowadzić suplementację dodatkową – w pierwszej kolejności należy starać się dostarczać elementy wraz z dietą. W sytuacji, kiedy dostarczenie ich odpowiedniej dawki nie będzie możliwe wraz z pokarmem warto korzystać z pomocy jaką oferuje suplementacja.
W świetle przytoczonych argumentów, za celowe uznać można opracowanie indywidualnego schematu żywieniowego dla osób z chorobą Hashimoto.
Bibliografia wpisu dostępna jest u autora.
Autorem tekstu jest mgr Łukasz Sieńczewski
E-mail: lsienczewski@vitaimmun.pl
INSTAGRAM: lukasz_sienczewski
Zdjęcie pobrane z: medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,hormony-tarczycy–co-wyniki-krwi-mowia-o-chorobach-tarczycy–objawy-i-leczenie-chorob-tarczycy,artykul,1722404.html
